Podstawowy system czasu pracy to fundament organizacyjny w wielu firmach – zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Choć często kojarzy się z klasycznym modelem pracy od 8.00 do 16.00, jego ramy prawne pozwalają na znacznie więcej. W poniższym artykule wyjaśniamy, na czym polega podstawowy system czasy pracy, kto i kiedy może go stosować oraz jakie wynikają z niego prawa i obowiązki – zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika.

Zajrzyj: Niewykorzystany urlop a zmiana pracy – czy urlop przechodzi do nowej pracy?

Podstawowy system czasu pracy – dowiedz się:

Podstawowy system czasu pracy

Potrzebujesz CV?

Zarejestruj się i korzystaj z naszego kreatora CV!

Stwórz CV

Czym jest podstawowy system czasu pracy?

Podstawowy system pracy to najbardziej klasyczna forma organizacji w polskich zakładach pracy. Jeżeli w regulaminie firmy, układzie zbiorowym lub indywidualnej umowie z pracownikiem nie wskazano innego systemu, automatycznie uznaje się, że obowiązuje właśnie ten model. Najczęściej kojarzy się on z regularną pracą od poniedziałku do piątku w stałych godzinach – na przykład od 8.00 do 16.00 – jednak jego zastosowanie nie ogranicza się wyłącznie do takich warunków.

System czasu pracy podstawowy

W ramach podstawowego systemu możliwe jest także organizowanie pracy zmianowej, a nawet stosowanie ruchomego czasu pracy, o ile zachowanie zostaną jego kluczowe zasady. Należą do nich:

  • maksymalnie 8 godzin pracy na dobę;
  • przeciętnie 40 godzin pracy tygodniowo w ramach pięciodniowego tygodnia pracy;
  • maksymalny okres rozliczeniowy wynoszący 4 miesiące (z możliwością przedłużenia w określonych przypadkach).

Podstawowy system czasu pracy zapewnia równowagę między potrzebami pracodawcy a stabilnością zatrudnienia dla pracownika i to właśnie dlatego, tak często stosowany jest w codziennej praktyce zawodowej.

Zobacz też: Elastyczny czas pracy – jakie ma zalety? Czy w każdej pracy się sprawdzi?

Podstawowy system czasu pracy: Kodeks pracy co na to?

Podstawowy system czasu pracy został szczegółowo uregulowany w Kodeksie pracy, a konkretnie w art. 129 §1–3. To właśnie ten system stanowi punkt wyjścia dla organizacji czasu pracy w Polsce – obowiązuje domyślnie, jeśli w zakładzie pracy nie zostały wdrożone inne systemy (np. równoważny, zadaniowy, skróconego tygodnia pracy itd.).

Podstawowy system czasu pracy a okres rozliczeniowy

Ile wynosi okres rozliczeniowy w podstawowym systemie czasu pracy? Okres rozliczeniowy to czas, w którym oblicza się średni czas pracy pracownika – nie może on przekraczać 4 miesięcy. W praktyce oznacza, że w tym przedziale należy tak zaplanować harmonogram pracy, by przeciętny tygodniowy czas pracy nie przekroczył 40 godzin, a dobowy – 8 godzin. 

Prawo przewiduje jednak pewną elastyczność w tym zakresie. W momencie zaistnienia uzasadnionych powodów, takich jak względy obiektywne, techniczne lub organizacyjne, możliwe jest wydłużenie okresu rozliczeniowego do nawet 12 miesięcy. Wydłużenie to musi być jednak zgodne z przepisami o ochronie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, a więc nie może narażać zatrudnionych na nadmierne obciążenie czy brak odpoczynku. 

Podstawowy system czasu pracy a nadgodziny

W podstawowym systemie czasu pracy każde przekroczenie ustalonych norm – czyli 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo – traktowane jest jako praca w godzinach nadliczbowych. Taka praca jest dopuszczalna, ale wyłącznie w określonych przypadkach i z zachowaniem ustawowych ograniczeń. Przede wszystkim, tygodniowa liczba godzin pracy łącznie z nadgodzinami nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Co ważne, pracownik może zostać zobowiązany do pracy w nadgodzinach jedynie w dwóch sytuacjach:

  • w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej (np. w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska);
  • z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy.

W tym drugim przypadku obowiązuje dodatkowy limit – 150 godzin nadliczbowych rocznie dla jednego pracownika, chyba że w układzie zbiorowym pracy, regulaminie lub umowie o pracę został ustalony inny limit.

Warto także pamiętać, że organizując pracę z nadgodzinami, należy przestrzegać zasad dotyczących doby pracowniczej oraz zapewnić pracownikom odpowiedni odpoczynek (co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego i 35 godzin tygodniowego). 

System pracy podstawowy

Podstawowy system czasu pracy a praca w sobotę

Choć podstawowy system pracy często kojarzy się z klasycznym grafikiem od poniedziałku do piątku, przepisy Kodeksu pracy nie narzucają konkretnych dni roboczych. Zgodnie z nimi, pracownik powinien pracować w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, ale to pracodawca – w oparciu o specyfikę działalności – decyduje, które dni tygodnia są dniami roboczymi. Oznacza to, że w firmach, które funkcjonują także w soboty, a w regulaminie pracy, układzie zbiorowym lub innych przepisach wewnętrznych znajdują się odpowiednie zapisy, praca w sobotę w podstawowym systemie czasu pracy może być w pełni legalna.

Podstawowy system czasu pracy a praca w niedzielę

Z niedzielą jest podobnie – jeśli działalność przedsiębiorstwa tego wymaga i przepisy wewnętrzne to dopuszczają, możliwe jest również zaplanowanie pracy na ten dzień. W takich przypadkach kluczowe jest jednak zapewnienie pracownikowi odpowiedniej rekompensaty. Praca w sobotę lub niedzielę musi być zrównoważona udzieleniem innego dnia wolnego od pracy, przy jednoczesnym zachowaniu zasad doby pracowniczej, co najmniej 11-godzinnego odpoczynku dobowego oraz 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego. Dzięki temu, mimo elastycznego planowania dni pracy, nie zostają naruszone podstawowe prawa pracownicze dotyczące czasu odpoczynku i regeneracji. 

To Cię zainteresuje: Wolne za święto w sobotę – jak to działa?

Czy możliwy jest indywidualny rozkład czasu pracy w systemie podstawowym?

W podstawowym systemie czasu pracy możliwe jest wprowadzenie indywidualnego rozkładu czasu pracy – o ile pracodawca i pracownik się na to zgodzą. Indywidualny rozkład oznacza, że pracownik może zaczynać i kończyć pracę o różnych godzinach, dostosowanych do swoich potrzeb lub do szczególnych uwarunkowań pracy, jednak nadal musi przestrzegać podstawowych norm czasu pracy

Indywidualny rozkład czasu pracy może być szczególnie przydatny w przypadku osób wychowujących dzieci, uczących się, dojeżdżających z daleka lub pracujących w nietypowych warunkach. Pracodawca może ustalić go na wniosek pracownika, a jego warunki powinny być opisane w umowie o pracę, aneksie do umowy lub porozumieniu stron.

Podstawowy system pracy

Podstawowy system czasu pracy a praca zmianowa

System czasu pracy podstawowy nie wyklucza organizowania pracy w systemie zmianowym – wręcz przeciwnie, praca zmianowa w systemie podstawowym jest w pełni dopuszczalna, o ile zachowane zostaną wszystkie ustawowe normy czasu pracy. Oznacza to, że pracownicy mogą wykonywać swoje obowiązki o różnych porach dni i nocy, rotacyjnie – na przykład w systemie dwuzmianowym lub trzyzmianowym.

Ważne jest, że praca zmianowa w podstawowym systemie czasu pracy musi być odpowiednio zaplanowana i uwzględniona w harmonogramach (grafikach), tak by nie naruszać doby pracowniczej oraz obowiązku zapewnienia co najmniej 11-godzinnego odpoczynku dobowego i 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego. Pracodawca ma tu pewną swobodę w planowaniu zmian, ale musi przy tym zachować zgodność z przepisami Kodeksu pracy oraz respektować przepisy wewnętrzne.

Zobacz też:
L4 w ciąży
Wypadek przy pracy
Praca w warunkach szkodliwych
Choroba zawodowa
Państwowa Inspekcja Pracy

Podstawowy system czasu pracy – harmonogram

Harmonogram pracy w podstawowym systemie czasu pracy musi być zgodny z określonymi przez Kodeks pracy normami. Oznacza to, że podczas jego układania należy bezwzględnie przestrzegać następujących zasad:

  • dzienny czas pracy nie może przekraczać 8 godzin,
  • tygodniowy wymiar pracy nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy,
  • okres rozliczeniowy nie może przekroczyć 4 miesięcy (z wyjątkiem szczególnych przypadków),
  • między zakończeniem jednej zmiany a rozpoczęciem kolejnej musi być zachowany co najmniej 11-godzinny odpoczynek dobowy,
  • raz w tygodniu pracownik musi otrzymać co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego.

Na tej podstawie można planować harmonogramy w różnych wariantach – w zależności od potrzeb zakładu pracy oraz ustaleń z pracownikami. Oto trzy najczęstsze typy rozkładów:

  • Stały rozkład czasu pracy – najczęściej spotykany model, np. od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00–16:00. Sprawdza się tam, gdzie rytm pracy jest powtarzalny i nie wymaga zmian rotacyjnych.
  • Zmianowy rozkład czasu pracy – np. I zmiana: 6:00–14:00, II zmiana: 14:00–22:00. Taki system pozwala na pracę zakładu przez większą część dnia (lub całą dobę) i jest typowy dla firm produkcyjnych, logistycznych czy ochroniarskich.
  • Ruchomy rozkład czasu pracy – daje możliwość elastycznego rozpoczynania pracy, np. poniedziałek: 8:00–16:00, wtorek: 12:00–20:00, środa: 10:00–18:00, itd. Dzięki temu pracownicy mogą dostosować swoje godziny pracy do obowiązków rodzinnych, dojazdów czy innych potrzeb.

Potrzebujesz CV?

Zarejestruj się i korzystaj z naszego kreatora CV!

Stwórz CV

Więcej praktycznych porad znajdziesz tutaj:

Wzory CV
Szablony CV
Przykładowe CV
L4 na okresie próbnym – po jakim czasie od zatrudnienia można iść na L4?
Od kiedy liczy się wypowiedzenie? Sprawdź, jak prawidłowo obliczyć okres wypowiedzenia?
Czym jest Google CV i jak je napisać?
Opieka nad żoną po porodzie – jaki urlop po urodzeniu dziecka przysługuje tacie?
Ile zarabia komornik sądowy? Jak wygląda praca komornika?
Badania kontrolne po L4 – kiedy są obowiązkowe i jakie mają konsekwencje?
Windykator – kto to? Na czym polega jego praca?
FOMO co to znaczy? Czy dotyczy również Ciebie?
Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych – co to jest i komu przysługuje?
Jak napisać skuteczne CV do pracy sezonowej? Praktyczne wskazówki i przykłady
Na czym powinna opierać się praca w zespołowa? Zasady pracy w grupie
Jak napisać CV po rosyjsku? Czym się różni od polskiego? [+ wzór CV po rosyjsku]