Równoważny czas pracy: zasady – jak wygląda zatrudnienie w systemie równoważnym?

Przepisy Kodeksu pracy przewidują kilka różnych systemów czasu pracy, z których najczęściej stosowanym jest system podstawowy. Nie zawsze jednak ten model sprawdza się w każdej branży czy przy specyficznych zadaniach. W takich sytuacjach pracodawcy mogą zdecydować się na system równoważny, który pozwala na bardziej elastyczne planowanie czasu pracy – także z możliwością wydłużenia dobowego wymiaru godzin. Na czym dokładnie polega równoważny czas pracy? Kiedy można go stosować i jakie obowiązują zasady? Odpowiedzi znajdziesz w dalszej części artykułu.

Dowiedz się więcej: Elastyczny czas pracy – jakie ma zalety? Czy w każdej pracy się sprawdzi?

Równoważny czas pracy – dowiedz się:

• Równoważny czas pracy i nie tylko – w poszukiwaniu elastyczności
• Na czym polega równoważny system pracy?
• System równoważny a maksymalny dobowy wymiar czasu pracy
  • Przykładowy grafik pracy w systemie równoważnym
• Kiedy można stosować równoważny system czasu pracy?
• Równoważny czas pracy a praca w sobotę i niedzielę – co warto wiedzieć?
  • Czy pracownikowi przysługuje dodatek za pracę w niedzielę w systemie równoważnym?
    • System równoważnego czasu pracy – praca w niedzielę zgodnie z grafikiem
    • System równoważnego czasu pracy – praca w niedzielę jako nadgodziny
• Równoważny czas pracy a nadgodziny – jak to działa?
  • Jak rozliczane są nadgodziny?
• Równoważny czas pracy a zwolnienie lekarskie
  • System pracy równoważny – jak liczy się zwolnienie lekarskie?
• Równoważny czas pracy – podsumowanie

Równoważny czas pracy i nie tylko – w poszukiwaniu elastyczności

Równoważny czas pracy to tylko jeden z wielu dostępnych modeli zatrudnienia, które pozwalają dostosować organizację pracy do specyfiki danego stanowiska lub branży. Oprócz najczęściej stosowanego systemu podstawowego – czyli pracy po 8 godzin dziennie, 5 dni w tygodniu – Kodeks pracy przewiduje również inne elastyczne formy organizacji czasu pracy.

Jednym z nich jest system zadaniowego czasu pracy, w którym to nie liczba godzin, lecz wykonanie konkretnych zadań decyduje o rozliczeniu pracy. Sprawdza się on szczególnie w przypadku pracowników samodzielnych, np. przedstawicieli handlowych czy grafików.

Z kolei system przerywanego czasu pracy zakłada, że w ciągu jednej doby roboczej może wystąpić przerwa trwająca 5 godzin, która nie wlicza się do czasu pracy – model ten stosowany jest rzadko i głównie tam, gdzie rytm pracy narzucają czynniki zewnętrzne, np. w rolnictwie.

System pracy weekendowej umożliwia wykonywanie obowiązków wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta, a skrócony tydzień pracy pozwala na wykonywanie pracy mniej niż 5 dni w tygodniu przy wydłużonych zmianach.

Niektóre zakłady produkcyjne funkcjonują w trybie pracy w ruchu ciągłym, gdzie proces produkcji nie może zostać przerwany, więc praca odbywa się przez całą dobę, także w niedziele i święta – tu również stosuje się szczególne zasady rozliczania czasu pracy.

Dobór odpowiedniego systemu zależy od wielu czynników – rodzaju pracy, potrzeb pracodawcy i możliwości pracowników. Warto pamiętać, że każda zmiana organizacji czasu pracy powinna być zgodna z przepisami i poprzedzona analizą oraz ewentualnymi konsultacjami z zespołem.

Na czym polega równoważny system pracy?

Wyobraź sobie pracownika hotelu, który w sezonie letnim pracuje na recepcji. W poniedziałek i wtorek ma po 12 godzin pracy – od 8.00 do 20.00 – bo właśnie wtedy hotel notuje największy ruch związany z meldunkami gości. W środę i czwartek ma wolne, a w piątek pracuje już tylko 8 godzin. Mimo że długość poszczególnych dni pracy się różni, jego średni tygodniowy wymiar czasu pracy nadal nie przekracza normy przewidzianej w Kodeksie pracy.

Na tym właśnie polega równoważny czas pracy – umożliwia on wydłużenie dobowego wymiaru pracy (nawet do 12 godzin), pod warunkiem że w przyjętym okresie rozliczeniowym średnia liczba godzin nadal mieści się w normie. Dzięki temu można lepiej dopasować grafik do realnych potrzeb zakładu i zapewnić ciągłość obsługi bez konieczności zatrudniania dodatkowego personelu.

System równoważny a maksymalny dobowy wymiar czasu pracy

Jedną z głównych cech równoważnego systemu pracy jest możliwość wydłużenia dobowego wymiaru czasu pracy, co pozwala lepiej dopasować grafik do rzeczywistych potrzeb firmy. W praktyce oznacza to, że pracownik może jednego dnia pracować dłużej, a innego dnia krócej – lub mieć dzień wolny – pod warunkiem że w całym okresie rozliczeniowym nie zostanie przekroczony ustawowy limit czasu pracy.

W standardowych przypadkach dobowy wymiar czasu pracy w systemie równoważnym może wynosić do 12 godzin. Takie rozwiązanie stosuje się m.in. w hotelarstwie, gastronomii czy handlu, gdzie natężenie pracy może się znaczenie różnić w zależności od dnia tygodnia lub sezonu.

Kodeks pracy przewiduje jednak wyjątki, w których możliwe jest dalsze wydłużenie dobowego czasu pracy:

• Do 16 godzin – przy pracy polegającej na dozorze urządzeń lub w pogotowiu do pracy, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca.
• Do 24 godzin – przy pracy związanej z pilnowaniem mienia, ochroną osób, a także w przypadku pracowników zakładowych straży pożarnych i służb ratowniczych – również przy zachowaniu miesięcznego okresu rozliczeniowego.

Po każdej dłuższej zmianie pracownik musi mieć czas na odpoczynek co najmniej równy liczbie przepracowanych godzin. W pozostałych przypadkach obowiązuje minimalny odpoczynek dobowy wynoszący 11 godzin.

Warto pamiętać, że mimo elastyczności tego systemu, pracodawca musi zadbać o to, by:

• przeciętna tygodniowa norma czasu pracy nie przekroczyła 40 godzin (w okresie rozliczeniowym),
• pracownik otrzymał co najmniej 35 godzin odpoczynku tygodniowego (w tym 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego),
• liczba dni wolnych w okresie rozliczeniowym była równa liczbie niedziel, świąt i dni wolnych od pracy wynikających z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Przykładowy grafik pracy w systemie równoważnym

Imię i nazwisko pracownika: Anna Kowalska
Stanowisko: Recepcjonistka
System czasu pracy: Równoważny, do 12 godzin na dobę
Okres rozliczeniowy: 1–31 lipca

Równoważny czas pracy grafik – w tym grafiku widzimy typowe cechy systemu równoważnego: jednego dnia pracownik może pracować nawet 12 godzin, a innego ma dzień wolny. Przeciętny tygodniowy czas pracy zostaje zbilansowany w całym okresie rozliczeniowym, a jednocześnie zapewnione są wszystkie wymagane odpoczynki.

Kiedy można stosować równoważny system czasu pracy?

Zgodnie z art. 135 § 1 Kodeksu pracy równoważny system pracy może być stosowany wtedy, gdy uzasadnia to rodzaj wykonywanej pracy lub sposób jej organizacji. Najczęściej korzystają z niego branże, w których zadania nie rozkładają się równomiernie w ciągu tygodnia i potrzebna jest większa elastyczność w planowaniu grafików.

System czasu pracy równoważny można zastosować w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym, a dobowy wymiar czasu pracy może w nim zostać wydłużony nawet do 12 godzin – pod warunkiem że w całym okresie rozliczeniowym średni czas pracy nie przekroczy ustawowych norm.

Równoważny czas pracy można wdrożyć m.in. w takich branżach jak:

• gastronomia,
• hotelarstwo,
• handel,
• rolnictwo,
• żegluga,
• zakłady fryzjerskie i kosmetyczne,
• ochrona osób i mienia,
• zakładowe straże pożarne i służby ratownicze,
• stacje benzynowe.

Warto jednak pamiętać, że są wyjatki – dobowy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin w przypadku:

• kobiet w ciąży,
• pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4 (bez ich zgody),
• osób pracujących w warunkach szkodliwych.

Jeśli w niektóre dni pracownik pracuje krócej ze względu na planowane skrócenie wymiaru czasu pracy, nadal przysługuje mu pełne wynagrodzenie za ten czas.

To Cię zainteresuje: Jak negocjować podwyżkę i wynagrodzenie?

Równoważny czas pracy a praca w sobotę i niedzielę – co warto wiedzieć?

W systemie równoważnego czasu pracy wykonywanie obowiązków służbowych w soboty i niedziele jest dozwolone i często stosowane. Dni te nie są z góry wyłączone z planowania grafików – pracownik może mieć wtedy rozpisaną normalną zmianę, o ile zostaną spełnione określone warunki wynikające z Kodeksu pracy.

• Pracodawca musi zapewnić pracownikowi odpowiednią liczbę dni wolnych – co najmniej tyle, ile wynosi liczba niedziel, świąt oraz dni wolnych wynikających z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy przypadających w danym okresie rozliczeniowym.
• Praca w niedzielę jest dopuszczalna, ale przynajmniej jedna niedziela na cztery tygodnie musi być wolna. To oznacza, że nawet w branży wymagającej pracy weekendowej, pracownik powinien mieć możliwość spędzenia przynajmniej jednej niedzieli w miesiącu poza pracą.
• Za pracę w niedzielę należy się dzień wolny – powinien zostać udzielony w ciągu 6 dni przed lub po tej niedzieli, a jeśli to niemożliwe – do końca okresu rozliczeniowego.
• Podobnie, za pracę w święto również przysługuje dzień wolny, który trzeba oddać najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego.

Przykład:

Recepcjonistka w hotelu pracuje w niedzielę, 14 lipca. Pracodawca ma obowiązek udzielić jej dnia wolnego między 8 a 20 lipca. Jeśli z przyczyn organizacyjnych nie uda się tego zrobić w tym przedziale czasowym, dzień wolny musi zostać przyznany najpóźniej do 31 lipca, czyli końca miesięcznego okresu rozliczeniowego.

Czy pracownikowi przysługuje dodatek za pracę w niedzielę w systemie równoważnym?

W systemie równoważnego czasu pracy zasady wynagradzania za pracę w niedzielę są takie same jak w innych systemach czasu pracy – kluczowe znaczenie ma tu nie sam system, ale to, czy praca w niedzielę była zaplanowana zgodnie z grafikiem, czy miała charakter nadliczbowy.

System równoważnego czasu pracy – praca w niedzielę zgodnie z grafikiem

Jeśli pracownik wykonuje obowiązki w niedzielę, która została ujęta w harmonogramie czasu pracy, nie przysługuje mu dodatek pieniężny, ale należy mu się dzień wolny:

• w ciągu 6 dni przed lub po danej niedzieli,
• a jeśli to niemożliwe – do końca okresu rozliczeniowego.

System równoważnego czasu pracy – praca w niedzielę jako nadgodziny

Jeśli natomiast pracownik został wezwany do pracy w niedzielę poza swoim grafikiem, wtedy:

• przysługuje mu dzień wolny,
• oraz dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych – czyli 100 proc. dodatku do wynagrodzenia za każdą nadgodzinę w niedzielę.

W niektórych firmach regulaminy wewnętrzne, układy zbiorowe pracy lub porozumienia ze związkami zawodowymi mogą przewidywać dodatkowe premie, lub dodatki za każdą pracę w niedzielę, niezależnie od tego, czy była planowana, czy nie – ale nie wynika to bezpośrednio z Kodeksu pracy.

Równoważny czas pracy a nadgodziny – jak to działa?

Równoważny system czasu pracy pozwala na wydłużenie dobowego wymiaru pracy nawet do 12 godzin (a w niektórych przypadkach – nawet do 16 lub 24 godzin), ale nie oznacza to, że nadgodziny nie występują. Nadal obowiązują ogólne zasady Kodeksu pracy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych.

Nadgodziny pojawiają się wtedy, gdy:

• przekroczony zostanie ustalony, przedłużony dobowy wymiar czasu pracy (np. pracownik miał zaplanowane 12 godzin, ale został dłużej – te dodatkowe godziny będą nadliczbowe),
• przekroczona zostanie przeciętna tygodniowa norma czasu pracy (czyli 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym),
• pracownik został wezwany do pracy poza swoim grafikiem, np. w dniu wolnym lub w dodatkowej niedzieli.

Jak rozliczane są nadgodziny?

Za każdą godzinę nadliczbową pracownikowi przysługuje:

• dodatek 50 proc. wynagrodzenia – za nadgodziny w zwykły dzień roboczy,
• dodatek 100 proc. wynagrodzenia – za nadgodziny w nocy, w niedzielę, święto lub dniu wolnym udzielonym w zamian za pracę w innym dniu.

Alternatywnie, zamiast dodatku można udzielić czasu wolnego – na wniosek pracownika w stosunku 1:1, a bez wniosku pracownika w stosunku 1:1,5.

Zobacz: Dodatek za godziny nocne – ile wynosi dodatek za pracę w nocy? Jak liczyć godziny nocne?

Równoważny czas pracy a zwolnienie lekarskie

Zwolnienie lekarskie (L4) w systemie równoważnego czasu pracy działa na takich samych zasadach, jak w innych systemach.

System pracy równoważny – jak liczy się zwolnienie lekarskie?

Jeśli pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim:

• Zwolnienie lekarskie (L4) zwalnia pracownika z obowiązku wykonywania pracy w okresie niezdolności do pracy.
• W przypadku równoważnego czasu pracy, okres zwolnienia lekarskiego pomniejsza wymiar czasu pracy pracownika w danym okresie rozliczeniowym.
• Ważne jest, że choroba pracownika nie jest podstawą do zmiany ustalonego wcześniej harmonogramu czasu pracy.
• Wymiar czasu pracy należy obniżyć o okres absencji pracownika.

Równoważny czas pracy – podsumowanie

Równoważny czas pracy to elastyczne rozwiązanie, które pozwala dostosować grafik do specyfiki danej branży i zmiennego zapotrzebowania na pracę. Choć umożliwia wydłużenie dobowego wymiaru pracy, wymaga jednocześnie dokładnego planowania i przestrzegania przepisów dotyczących odpoczynków, dni wolnych oraz limitów czasu pracy. Przy jego stosowaniu szczególnie ważne jest prawidłowe rozliczanie nadgodzin, urlopów oraz zwolnień lekarskich. Odpowiednio zaplanowany system równoważny może przynieść realne korzyści – zwiększyć efektywność organizacji pracy i poprawić komfort pracowników.

Zajrzyj do pozostałych treści:

Wzory CV
Szablony CV
Przykładowe CV
CV marketing – jak stworzyć profesjonalny dokument? Praktyczne wskazówki + CV marketing wzór
CV asystentka zarządu – porady, które pozwolą Ci stworzyć profesjonalny życiorys
CV asystentka biura – porady i wskazówki 
CV specjalista ds. sprzedaży: mistrz sprzedaży od pierwszego spojrzenia? Stwórz przekonujący dokument
CV przedstawiciel handlowy – jak stworzyć dokument, który sprzeda Twoje umiejętności?
CV kierownika sklepu, które otworzy Ci drzwi do kariery – praktyczny poradnik
Zdobądź pracę w Kauflandzie! Zobacz, jak stworzyć CV do Kauflandu
Jak napisać CV do drogerii kosmetycznej, które otworzy Ci drzwi do wymarzonej pracy?
Napisz skuteczne CV do Dino [wskazówki + gotowy wzór]
Call center CV: jak stworzyć CV do call center, które zwróci uwagę rekruterów?
Biedronka CV – jak napisać? Jak wygląda aplikacja CV do Biedronki?
CV trener personalny – czy wiesz, co naprawdę liczy się dla rekruterów?
Od pasji do kariery – jak napisać CV tłumacza? [+ CV tłumacza wzór]