W polskim prawie praca może być wykonywana na podstawie dwóch głównych rodzajów umów: umowy o pracę (tworzącej stosunek pracy) oraz umów cywilnoprawnych (np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło). Choć wybór formy zatrudnienia teoretycznie należy do pracownika i pracodawcy, to w praktyce kluczowe znaczenie ma charakter wykonywanej pracy, a nie nazwa zawarta w umowie. Oznacza to, że nawet jeśli umowa została nazwana umową zlecenia, to jeśli spełnia ona cechy charakterystyczne dla stosunku pracy, sąd może uznać ją za taką. W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej tym cechom, które pozwalają odróżnić stosunek pracy od innych form zatrudnienia.
Ten artykuł również może Cię zainteresować: Jakie są rodzaje umów o pracę? Poznaj typy umów o pracę
Stosunek pracy – dowiedz się:
Stosunek pracy co to?
Definicja stosunku pracy została zawarta w art. 22 §1 Kodeksu pracy i brzmi następująco:
Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Z powyższego artykułu wynika, że stosunek pracy posiada cechy charakterystyczne, które wyróżniają go na tle innych form zatrudnienia.
Cechy stosunku pracy:
- Osobiste wykonywanie pracy przez pracownika – pracę musi wykonywać sam pracownik bez delegowania tego zadania innej osobie. To zdecydowanie podstawowa cecha odróżniająca stosunek pracy od np. umowy o dzieło, gdzie wynik może zostać wypracowany przez inną osobę.
- Wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy – praca wykonywana jest bezpośrednio dla pracodawcy i służy realizacji jego celów.
- Wykonywanie pracy pod kierownictwem – pracownik zobowiązany jest do wykonywania pracy zgodnie z instrukcjami i poleceniami przełożonego, który ma dodatkowo prawo kontrolować sposób jej wykonywania.
- Praca wykonywana jest w wyznaczonym miejscu i czasie – miejsce i czas wykonywania pracy są jasno określone przez pracodawcę. Może to być zarówno stałe miejsce pracy, jak i różne lokalizacje (w zależności od charakteru pracy).
- Za pracę przyznawane jest wynagrodzenie – pracodawca zobowiązany jest wypłacać pracownikowi regularne wynagrodzenie za wykonywaną pracę. Wysokość wynagrodzenia ustalana jest w umowie o pracę
To właśnie powyższe elementy stosunku pracy decydują o tym, jaka umowa została podpisana.
Pamiętaj,
to ważne!
Nie nazwa podpisanego dokumentu, a postanowienia zawarte w umowie świadczą o charakterze zatrudnienia.
Stosunek pracy tworzą dwa podmioty: pracodawca i pracownik. Przy czym pracodawcą jest jednostka organizacyjna (nawet jeśli nie posiada osobowości prawnej), a także osoba fizyczna, jeśli zatrudniają one pracowników. Z kolei pracownik to osoba fizyczna, która jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Podstawy nawiązania stosunku pracy
Nawiązanie stosunku pracy wymaga zgody obu stron – pracodawcy i pracownika. Zgoda ta najczęściej wyrażana jest poprzez zawarcie pisemnej umowy o pracę (w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach), a jeśli umowa nie zostanie od razu sporządzona na piśmie – najpoźniej w dniu rozpoczęcia zatrudnienia pracodawca ma obowiązek potwierdzić na piśmie ustalenia, co do stron, rodzaju oraz warunków umowy.
Należy przy tym pamiętać, że zawarta umowa, może mieć formę umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. W przypadku umowy o pracę wyróżniamy trzy główne rodzaje: umowa na okres próbny, umowa na czas określony (w tym umowa na zastępstwo) oraz umowa na czas nieokreślony.
To jednak nie wszystko, ponieważ istnieją jeszcze inne sposoby nawiązania stosunku pracy.
Rodzaje stosunków pracy:
Nawiązanie stosunku pracy może nastąpić na skutek:
- zawarcia umowy o pracę;
- powołania;
- mianowania;
- wyboru;
- zawarcia spółdzielczej umowy o pracę.
Stosunek pracy na podstawie powołania – przykłady:
Procedura powoływania jest stosowana przy obsadzaniu kluczowych stanowisk w administracji publicznej, zarówno na szczeblu samorządowym (np. wójt, skarbnik gminy) jak i centralnym (np. Główny Inspektor Pracy).
Stosunek pracy na podstawie mianowania – przykłady:
Procedura mianowania stosowana jest w odniesieniu do szerokiego kręgu pracowników, w tym m.in. urzędników państwowych, nauczycieli, sędziów, pracowników samorządowych, służby cywilnej oraz niektórych pracowników naukowych.
Stosunek pracy na podstawie wyboru – przykłady:
Nawiązanie stosunku pracy na podstawie wyboru wymaga akceptacji osoby wybranej, która musi wyrazić zgodę poprzez podpisanie stosownej umowy. Mechanizm ten jest powszechnie stosowany w przypadku obsadzania stanowisk w samorządach, a także w organizacjach pozarządowych, partiach politycznych, związkach zawodowych oraz spółkach.
Spółdzielczy stosunek pracy:
Charakterystyczną cechą spółdzielni jest obowiązek każdego członka do pozostawania w stosunku pracy ze spółdzielnią. Oznacza to, że członkowie są jednocześnie pracownikami spółdzielni, zobowiązanymi do świadczenia pracy na jej rzecz i otrzymywania wynagrodzenia za wykonywaną pracę.
Jak wygląda nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy?
Jak wspomnieliśmy wyżej, stosunek pracy nawiązuje się najczęściej poprzez zawarcie umowy o pracę. Jest to dwustronna czynność prawa, w której pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy, a w zamian za to pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika i wypłacania mu wynagrodzenia.
Ustanie stosunku pracy następuje zaś w drodze jego rozwiązania, lub wygaśnięcia.
Rozwiązanie stosunku pracy stanowi następstwo czynności prawnej jednej lub obydwu stron stosunku pracy i jest ściśle uregulowane przez przepisy Kodeksu pracy. W związku z tym umowę o pracę można rozwiązać:
- na mocy porozumienia stron;
- przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia;
- przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia;
- z upływem czasu, na który była zawarta.
Wygaśnięcie stosunku pracy następuje z mocy prawa, jednak z powodu innych zdarzeń losowych niż czynności prawne, takich jak:
- śmierć pracownika;
- śmierć pracodawcy;
- trzymiesięczna nieobecność pracownika z powodu tymczasowego aresztowania;
- innych powodów określonych w przepisach szczególnych.
Rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron
Nie da się ukryć, że rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron jest najmniej konfliktowym sposobem zakończenia umowy.
Tak naprawdę każda umowa o pracę może być rozwiązana w ten sposób, niezależnie od tego, czy pracownik objęty jest ochroną tzn. przebywa na zwolnieniu lekarskim, urlopie czy też pracownica jest w ciąży.
Z inicjatywą porozumienia może wyjść zarówno pracodawca jak i pracownik i zawiera się je w dowolnej formie, nawet ustnej, choć zdecydowanie lepiej sporządzić je na piśmie.
Kodeks pracy nie przewiduje możliwości odwołania się od rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron.
Emerytura a stosunek pracy
Z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego pracodawca nie może jednostronnie rozwiązać umowy o pracę tylko na tej podstawie. Jeżeli pracownik nadal chce pracować, stosunek pracy może trwać, chyba że obie strony dojdą do porozumienia w sprawie zakończenia współpracy.
Czy umowa zlecenie to stosunek pracy?
Choć umowa zlecenie zazwyczaj nie tworzy stosunku pracy, to jeśli spełnia ona cechy charakterystyczne dla umowy o pracę (np. określone miejsce i czas pracy, stałe wynagrodzenie), to może być uznana przez sąd za umowę o pracę, jeśli będzie wykazywała spełnienie poniższych przesłanek:
- Wykonywanie zadań pod kontrolą i zgodnie z poleceniami pracodawcy.
- Określone godziny pracy i miejsce wykonywania powierzonych obowiązków.
- Obowiązek rejestrowania przepracowanego czasu.
- Konieczność przestrzegania wewnętrznych zasad i regulaminu firmy.
- Stała gotowość do pracy w ustalonych godzinach.
- Praca w systemie zmianowym zgodnie z przepisami Kodeksu pracy.
- Prawo do korzystania z płatnego urlopu wypoczynkowego.
- Obowiązek usprawiedliwienia każdej nieobecności w pracy.
Konieczne jest wówczas zawarcie umowy o pracę, a pracownikowi przysługują wszystkie prawa wynikające z Kodeksu pracy, w tym prawo do urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenia za czas choroby, dodatków za pracę w nadgodzinach, a także ochrona przed nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy.
Zobacz też: Umowa zlecenie a umowa o pracę – czym się różni umowa zlecenie od umowy o pracę?
Zajrzyj po więcej interesujących treści:
Wzory CV
Szablony CV
Przykładowe CV
Co to jest inflacja? Jakie ma skutki? Ile wynosi inflacja w Polsce?
Na czym polega zadaniowy czas pracy? Wady i zalety takiego systemu
Co to jest notatka służbowa i jak ją napisać? Dodatkowo: notatka służbowa wzór
Pierwsze wrażenie ma znaczenie: kto pierwszy podaje rękę na rozmowie kwalifikacyjnej?
Jak zapytać o wynik rekrutacji? Po jakim czasie dzwonią w sprawie pracy?
Walka z dyskryminacją w pracy: przyczyny, skutki i strategie przeciwdziałania nierównościom
Jak wyglądają targi pracy? Jak się przygotować?
Piramida finansowa co to? Jak działają piramidy finansowe?
Zarządzanie czasem – jak ważna jest dobra organizacja pracy?
Metoda SMART – cele zawodowe: jak je wyznaczać?
Nowoczesne CV – jak je napisać? Wybierz nowoczesny szablon CV
Korpomowa, czyli jak wygląda język korporacyjny?
Co to jest CV funkcjonalne i czy warto je przygotowywać? [CV funkcjonalne wzór]
