Bez względu na to czy pracujesz już od wielu lat, czy dopiero rozpoczynasz swoją karierę zawodową, powinieneś znać zarówno prawa i obowiązki pracownika, jak i prawa i obowiązki pracodawcy. Znajomość Kodeksu pracy pozwoli Ci walczyć o godne warunki zatrudnienia oraz bezpieczeństwo w pracy. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy – sprawdź na co zwracać uwagę.
Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy – spis treści:
- Prawa i obowiązki pracodawcy oraz prawa i obowiązki pracownika – Kodeks pracy
- Prawa i obowiązki pracownika
- Prawa i obowiązki pracodawcy
- Co robić, gdy prawa pracownika są łamane?
- Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie BHP
Prawa i obowiązki pracodawcy oraz prawa i obowiązki pracownika – Kodeks pracy
Na wstępie warto podkreślić, że to Kodeks pracy określa prawa i obowiązki zarówno pracownika, jak i pracodawcy. Dotyczy on jednak tylko umowy o pracę – umowa zlecenie, umowa o dzieło i umowa B2B regulowane są przez Kodeks cywilny.
Dlaczego warto znać przepisy prawa pracy? Może zdarzyć się tak, że Twój pracodawca nie przestrzega praw, a Ty nawet nie będziesz świadomy tego, że są one łamane. Wiedza w tym zakresie pozwoli Ci uchronić się przed takimi działaniami i zapewnić sobie lepsze warunki pracy.
Zakres praw i obowiązków pracownika i pracodawcy określają także inne dokumenty. Należą do nich między innymi: przepisy BHP, wewnętrzne regulaminy zakładowe, treści umów, czy sama Konstytucja.
Jakie są prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy? Znajdziesz je w dalszej części artykułu.
Prawa i obowiązki pracownika
Na początek zobacz podstawowe prawa pracownika według Kodeksu pracy.
Prawa pracownika – jakie prawa ma pracownik?
- Prawo pracownika do swobodnego wyboru pracy – każdy pracownik może wybrać zawód, w którym chce pracować;
- prawo do godnego wynagrodzenia za pracę – żadna praca nie może być wykonywana za darmo, dlatego państwo określa minimalną krajową;
- prawo do wynagrodzenia w okresie wypowiedzenia – w przypadku rozwiązania umowy o pracę masz prawo do wynagrodzenia w czasie okresu wypowiedzenia;
- prawo do wypoczynku – każdemu pracownikowi przysługuje określony wymiar urlopu, który w zależności od stażu pracy wynosi 20 lub 26 dni;
- prawo do pozostałych urlopów – między innymi macierzyńskiego, rodzicielskiego czy urlopu na żądanie;
- prawo do przerwy w pracy – wykonując swoją pracę przez co najmniej 6 godzin dziennie przysługuje Ci 15-minutowa przerwa wliczona do czasu pracy;
- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – pracodawca musi zapewnić Ci odpowiednie warunki pracy;
- prawo do godności – w naszym prawie obowiązuje zakaz dyskryminacji w miejscu pracy: ze względu na wiek, płeć, rasę, kulturę, religię oraz osób niepełnosprawnych;
- prawo do odszkodowania w przypadku łamania przez pracodawcę przepisów związanych z równym traktowaniem i mobbingiem – kwota wynagrodzenia nie może być niższa niż minimalne wynagrodzenie;
- prawo do powrotu do pracy po urlopie bezpłatnym – masz prawo, aby wrócić z urlopu bezpłatnego na to samo stanowisko lub inne, jednak z nie mniejszym wynagrodzeniem;
- prawo do powstrzymywania się od pracy, gdy jej warunki stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo innych pracowników;
- prawo do zrzeszania się – pracownicy mają prawo do wstępowania i tworzenia organizacji pracowniczych np. związków zawodowych.
Poza prawami, pracownik ma także swoje obowiązki. Ich łamanie grozi odpowiedzialnością porządkową (kary i nagany), materialną (grzywny) i karną. W niektórych przypadkach naruszenia obowiązków pracowniczych np. porzucenie pracy może wiązać się ze zwolnieniem dyscyplinarnym.
Kodeks pracy – obowiązki pracownika
- obowiązek starannego i sumiennego wykonywania pracy;
- obowiązek przestrzegania wewnętrznego regulaminu pracy;
- obowiązek przestrzegania czasu pracy, zgłaszania i usprawiedliwiania nieobecności;
- obowiązek przestrzegania przepisów, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych;
- obowiązek dbania o dobro zakładu pracy;
- obowiązek zachowania tajemnic zawodowych określonych w umowie;
- obowiązek przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Prawa i obowiązki pracodawcy
Podobnie, jak pracownik posiada określone prawa i obowiązki – pracodawca ma je również. Prawa i obowiązki pracodawcy – poniżej znajdziesz ich listę.
Prawa pracodawcy
- prawo do egzekwowania od pracownika sumiennego wypełniania obowiązków zawodowych;
- prawo do rozliczania pracownika z efektów pracy;
- prawo do egzekwowania przestrzegania czasu pracy, przepisów, regulaminu pracy i zasad BHP;
- prawo do egzekwowania od pracownika zachowania tajemnicy informacji;
- prawo do egzekwowania przestrzegania zasad współżycia społecznego;
- prawo do nakładania kar porządkowych;
- prawo do przyznawania nagród i wyróżnień;
- prawo do odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego w określonych sytuacjach;
- prawo do kontroli służbowej poczty elektronicznej pracowników;
- prawo do przyznawania dodatkowych świadczeń na potrzeby podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracownika;
- prawo do potrącania z wynagrodzenia pracownika określonych sum pieniędzy (w granicach prawa pracy);
- prawo do polecenia pracownikowi wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia i zdrowia, środowiska, mienia lub usunięcia awarii;
- prawo do powierzenia pracownikowi innej pracy na czas przestoju;
- prawo do udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego (przygotuj wniosek o urlop bezpłatny).
Obowiązki pracodawcy – Kodeks pracy
- pracodawca ma obowiązek poinformowania pracowników o zakresie ich obowiązków, sposobie wykonywania pracy oraz przysługujących im uprawnieniach;
- obowiązek pracodawcy zorganizowania pracy w sposób gwarantujący pełne wykorzystanie czasu pracy oraz osiąganie satysfakcjonujących efektów pracy;
- obowiązek terminowej wypłaty wynagrodzeń;
- obowiązek stosowania sprawiedliwych oraz obiektywnych kryteriów oceny pracowników i wyników ich pracy;
- obowiązek przeciwdziałania mobbingowi;
- obowiązek pracodawcy przeciwdziałania dyskryminacji w zatrudnieniu;
- obowiązek organizowania pracy w taki sposób, aby zmniejszać jej uciążliwość.
Sprawdź też, jak wygląda praca dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności
Co robić, gdy prawa pracownika są łamane?
W sytuacji, w której pracodawca łamie Twoje prawa pracownika, zacznij od rozmowy z nim. Z pewnością nie będzie to przyjemna rozmowa i mocna stresująca, ale dzięki niej Twoja sytuacja może ulec poprawie. Jeśli to nie poskutkuje – zwróć się do działu HR, który powinien dbać o komfort pracowników i łagodzić tego typu spory.
Jeśli żaden z powyższych sposobów nie przyniesie oczekiwanego rezultatu – zgłoś fakt łamania praw pracowniczych do Państwowej Inspekcji Pracy. To podstawowy organ w Polsce kontrolujący przestrzeganie prawa pracy. W PiP uzyskasz bezpłatną poradę i złożysz anonimową skargę na pracodawcę. Po 30 dniach powinieneś otrzymać informację o wynikach kontroli przeprowadzonej w zakładzie pracy.
Ostatnią możliwością jest złożenie pozwu do sądu pracy i samodzielne dochodzenie swoich praw. Ma to sens między innymi w przypadku braku wynagrodzenia, bezpodstawnego zwolnienia, mobbingu lub dyskryminacji w pracy.
Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie BHP
Podstawowe prawa pracownika i obowiązki w zakresie BHP
Obowiązki pracownika:
- jednym z podstawowych obowiązków pracownika w zakresie BHP jest znajomość przepisów zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, udział w szkoleniach z tego zakresu i poddawanie się określonym egzaminom;
- wykonywanie pracy w sposób zgodny z zasadami BHP;
- dbałość o stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu w miejscu pracy;
- stosowanie środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej;
- poddawanie się badaniom lekarskim (wstępnym i okresowym);
- niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o wypadku albo zagrożeniu zdrowia i życia w miejscu pracy.
Prawa pracownika:
- prawo pracownika do pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach;
- powstrzymywanie się od pracy, gdy jej warunki nie odpowiadają przepisom BHP lub stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pracownika lub innych pracowników;
- zapewnienie przez pracodawcę napojów i posiłków profilaktycznych, gdy pracujesz w szczególnie uciążliwych warunkach.
Kogo w zakładzie obowiązuje szkolenie w zakresie BHP?
Prawa i obowiązki pracodawcy w zakresie BHP
Obowiązki pracodawcy:
- obowiązkiem pracodawcy jest organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne jej warunki;
- reagowanie na potrzeby w zakresie bezpieczeństwa;
- zapewnienie ochrony młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią i niepełnosprawnych;
- zapewnienie przestrzegania zasad BHP w zakładzie pracy;
- zapewnienie wykonywania zaleceń społecznego inspektora pracy.
Dowiedz się więcej:
Ustawa o ochronie danych osobowych – co to jest ochrona danych osobowych i na czym polega RODO?
Jak opisać sekcję “o mnie” w CV? Co napisać o sobie w CV?
Umowa zlecenie a emerytura – czy umowa zlecenie wlicza się do emerytury i stażu pracy?
Elementy CV – jaka jest odpowiednia budowa CV?
Jak się nie stresować? Poznaj sprawdzone sposoby na stres!
Badania medycyny pracy – jakie badania do pracy? Kiedy trzeba wykonać badania lekarskie do pracy?
Netto brutto – brutto ile to netto? Sprawdź swoje wynagrodzenie na rękę
Jak poprosić o podwyżkę? Rozmowa o podwyżkę + argumenty do podwyżki
Wiek emerytalny w Polsce – ile wynosi wiek emerytalny w Polsce dla kobiet i mężczyzn?
Jakie są rodzaje umów o pracę? Poznaj typy umów o pracę
Ile dni urlopu przysługuje pracownikowi? 20 czy 26 dni urlopu? Urlop wypoczynkowy 2024
