Zdarza się, że w zakładzie pracy, w którym chcesz podjąć zatrudnienie, występują szkodliwe warunki pracy. W takiej sytuacji pracodawca ma wobec Ciebie dodatkowe obowiązki, a Ty zyskujesz nowe przywileje. Zatrudnienie pracownika w warunkach szkodliwych dla zdrowia występuje gdy jest on narażony na działanie czynników chemicznych i fizycznych oraz pyłów o określonych stężeniach i natężeniach. Zawody szkodliwe, czyli jakie? Na które z dodatkowych uprawnień możesz liczyć? Czym różnią się szkodliwe warunki pracy od pracy w warunkach szczególnych? Sprawdź!
Spis treści:
- Szkodliwe warunki pracy
- Praca w warunkach szkodliwych a praca w szczególnych warunkach
- Wykaz stanowisk pracy w warunkach szczególnych 2025 – Rozporządzenie z 1983 r.
- ZUS – wykaz stanowisk pracy w szczególnych warunkach:
- Praca w trudnych warunkach – jakie obowiązki ma pracodawca?
- Przywileje dla pracującego w warunkach szkodliwych
- Praca w warunkach szkodliwych do 1998 roku/ po 2008 roku a emerytura pomostowa
Szkodliwe warunki pracy
Mimo że praca w szkodliwych warunkach nie została oficjalnie zdefiniowana, przyjmuje się, że występuje wówczas, gdy podczas wykonywania obowiązków zawodowych na pracownika oddziałują czynniki negatywne dla zdrowia, które występują w stężeniu powyżej zalecanych norm.
Zobacz też: jakie są najczęstsze objawy wypalenia zawodowego?
Wspomniane czynniki można podzielić na:
- szkodliwe, gdy istnieje prawdopodobieństwo doprowadzenia do choroby zawodowej;
- uciążliwe, gdy negatywnie oddziałują na samopoczucie pracownika, ale nie powinny trwale wpływać na jego stan zdrowia;
- niebezpiecznie, gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo wypadku przy pracy.
Jakie czynniki obejmują warunki szkodliwe w pracy?
- Warunki szkodliwe w pracy fizyczne, czyli hałas, ostre krawędzie, pracę w pobliżu maszyn, wysoka lub niska temperatura powietrza;
- Warunki szkodliwe w pracy chemiczne, czyli substancje rakotwórcze, drażniące, uczulające, toksyczne;
- Warunki szkodliwe w pracy biologiczne, czyli bakterie, wirusy i grzyby.
Praca w warunkach szkodliwych Kodeks pracy
W Kodeksie pracy wyróżnione zostały dwa pojęcia, których nie należy mylić.
- Szkodliwe warunki pracy – występują, gdy dopuszczalne stężenia lub natężenia czynników szkodliwych przekraczają dopuszczalne normy. Mają one negatywny wpływ na zdrowie zatrudnionego, a przebywanie w nich może przyczynić się do rozwoju różnych chorób
- Szczególne warunki pracy – praca w szczególnych warunkach upoważnia do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Ustawodawca sporządził także wykaz stanowisk pracy w warunkach szczególnych.
Czym są emerytury stażowe?
Praca w warunkach szkodliwych a praca w szczególnych warunkach
Praca w warunkach szkodliwych odnosi się do stanowiska, na których pracownik jest narażony na działanie czynników negatywnie wpływających na zdrowie. Jak pisaliśmy wyżej, mogą to być:
- substancje chemiczne (np. opary, pyły, toksyny),
- hałas przekraczający dopuszczalne normy,
- promieniowanie (jonizujące, ultrafioletowe, podczerwone),
- drgania i wibracje,
- skrajne temperatury,
- obciążenie fizyczne lub psychiczne.
Tego typu warunki są przedmiotem oceny ryzyka zawodowego, a pracodawca zobowiązany jest minimalizować ich wpływ poprzez stosowanie środków ochrony (odzież ochronna, wentylacja, przerwy regeneracyjne itp.).
Kluczowe jest to, że praca w warunkach szkodliwych dotyczy przede wszystkim bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Pracownikom przysługuje np. prawo do dodatków za pracę w takich warunkach, skróconego czasu pracy lub dodatkowych przerw. Jednak sama praca w warunkach szkodliwych nie daje automatycznie prawa do wcześniejszej emerytury.
Praca w szczególnych warunkach to pojęcie funkcjonujące w przepisach dotyczących ubezpieczeń społecznych, w szczególności w kontekście wcześniejszych emerytur. Oznacza ono rodzaje prac, które ze względu na swoją specyfikę są trwale ciężkie, niebezpieczne lub wykonywane w warunkach zagrażających zdrowiu i życiu, mimo zastosowania wszelkich środków ochrony.
Praca w warunkach szczególnych – przykłady:
- prace w górnictwie pod ziemią,
- prace przy azbeście,
- prace hutnicze,
- prace w energetyce,
- prace na wysokości,
- prace w komorach ciśnieniowych,
- prace w transporcie kolejowym.
Wykaz takich prac jest ściśle określony w przepisach (rozporządzenie z 1983 r.) i stanowi podstawę do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, o ile pracownik wykaże odpowiedni staż i osiągnie wymagany wiek.
Wykaz stanowisk pracy w warunkach szczególnych 2025 – Rozporządzenie z 1983 r.
Wykaz prac w szczególnych warunkach został określony w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Rozporządzenie to zawiera dwa kluczowe załączniki:
- Załącznik nr 1 (Wykaz A) – obejmuje prace w szczególnych warunkach,
- Załącznik nr 2 (Wykaz B) – obejmuje prace w szczególnym charakterze.
Praca w szczególnych warunkach: Wykaz A
- Górnictwo
- Prace bezpośrednio przy wydobyciu węgla, rud i innych kopalin metodą podziemną.
- Prace w ratownictwie górniczym.
- Energetyka
- Prace przy wytwarzaniu, przesyłaniu i rozdziale energii elektrycznej i cieplnej w warunkach narażenia na działanie wysokich napięć lub temperatur.
- Hutnictwo i przemysł metalowy
- Prace przy procesach wytopu, przetopu i obróbki metali w piecach hutniczych.
- Prace przy piecach przemysłowych.
- Przemysł chemiczny
- Prace przy produkcji, przerobie i stosowaniu substancji chemicznych szczególnie niebezpiecznych (np. chlor, kwas siarkowy).
- Prace w narażeniu na działanie toksycznych substancji.
- Budownictwo i przemysł materiałów budowlanych
- Prace na wysokości powyżej 3 metrów.
- Prace w tunelach, szybach, kanałach.
- Przemysł drzewny i papierniczy
- Prace przy obróbce drewna w warunkach dużego zapylenia.
- Prace w papierniach przy procesach chemicznych.
- Przemysł lekki
- Prace w warunkach podwyższonego stężenia pyłów lub substancji chemicznych.
- Rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy
- Prace w chłodniach i mroźniach.
- Prace przy uboju zwierząt.
- Leśnictwo
- Ścinka i zrywka drewna.
- Prace przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych.
- Transport i łączność
- Prace maszynistów pojazdów trakcyjnych.
- Prace przy obsłudze dźwigów, żurawi i suwnic.
- Gospodarka komunalna
- Prace przy oczyszczaniu ścieków.
- Prace przy usuwaniu odpadów komunalnych.
- Ochrona zdrowia i opieka społeczna
- Prace w prosektoriach.
- Prace w laboratoriach z materiałem zakaźnym.
- Żegluga i rybołówstwo
- Prace na statkach morskich i śródlądowych.
- Prace na morzu w rybołówstwie.
- Różne
- Prace w komorach hiperbarycznych.
- Prace w warunkach podwyższonego promieniowania.
Prace w szczególnym charakterze (przykłady): Wykaz B
- Piloci i członkowie załóg statków powietrznych.
- Pracownicy ochrony fizycznej.
- Funkcjonariusze straży pożarnej.
- Operatorzy urządzeń w portach morskich.
- Artyści (np. tancerze, akrobaci) – zawody wymagające dużej sprawności psychofizycznej.
ZUS – wykaz stanowisk pracy w szczególnych warunkach:
ZUS prowadzi wykaz stanowisk pracy w szczególnych warunkach, który stanowi podstawę do przyznania wcześniejszej emerytury osobom wykonującym prace o podwyższonym ryzyku lub wyjątkowej uciążliwości. Wykaz ten zawarty został w załącznikach A i B do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.
Wykaz A obejmuje 14 działów ZUS wykaz stanowisk pracy w szczególnych warunkach:
- Prace w górnictwie
- Prace w energetyce
- Prace w hutnictwie i przemyśle metalowym
- Prace w chemii
- Prace w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych
- Prace w leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym
- Prace w przemyśle lekkim
- Prace w transporcie i łączności
- Prace w gospodarce komunalnej
- Prace w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym
- Prace w przemyśle poligraficznym
- Prace w służbie zdrowia i opiece społecznej
- Prace w zespołach formujących szkło
Wykaz B zawiera prace wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej, takie jak prace na statkach żeglugi powietrznej, w portach morskich, hutach oraz inne prace różne. Aby uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, musisz wykazać odpowiedni staż pracy w szczególnych warunkach oraz spełnić określony wiek emerytalny, który zależy od rodzaju wykonywanej pracy i płci. Szczegółowe informacje na ten temat znajdziesz stronie ZUS.
Praca w trudnych warunkach – jakie obowiązki ma pracodawca?
Zadaniem pracodawcy jest maksymalne ograniczenie działania niekorzystnych dla zdrowia czynników. Zatrudniający muszą sami stosować się do zasad BHP oraz zapewnić podwładnym odpowiednie środki ochrony osobistej (np. odzież), zabezpieczenie ich stanowiska pracy oraz zagwarantować pomoc medyczną w razie nieprzewidzianych sytuacji.
To nie wszystko, ponieważ obowiązkiem pracodawcy jest także prowadzenie badań i pomiarów szkodliwych czynników na terenie firmy. Wszystkie zebrane dane należy wprowadzać do ewidencji czynników negatywnie wpływających na zdrowie pracownika. Rodzaj, metody, tryb oraz częstotliwość prowadzenia badań i pomiarów reguluje rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 2 lutego 2022 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Zanim pracownik przystąpi do pracy w szkodliwych warunkach, musi zostać odpowiednio przeszkolony oraz przejść badania lekarskie. Co ważne, pracy szkodliwej dla zdrowia nie mogą wykonywać kobiety w ciąży oraz karmiące. W takiej sytuacji pracodawca zobowiązany jest przenieść pracownicę do innej pracy, a gdy to niemożliwe – zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy na czas niezbędny.
Testy psychologiczne dla kierowców i do wojska – kto musi zdawać psychotesty?
Przywileje dla pracującego w warunkach szkodliwych
Pracodawca może wprowadzić dodatek za pracę w szkodliwych warunkach na czas określony lub nieokreślony. Dodatek za pracę w warunkach szkodliwych ile wynosi? Jego wysokość zależy najczęściej od stopnia szkodliwości. Warto jednak pamiętać, że nie ma w prawie przepisów, które nakładają na pracodawcę obowiązek wypłacania dodatków z tytułu pracy w szkodliwych warunkach i zależy to głównie od dobrej woli przełożonego.
Dodatkowo czas pracy wykonujących swoje obowiązki zawodowe na stanowiskach o najwyższych dopuszczalnych stężeniach lub natężeniach czynników szkodliwych dla zdrowia, nie może przekraczać 8 godzin. Praca w nadliczbowych godzinach dopuszczalna jest jedynie w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej.
Praca w warunkach szkodliwych – emerytura
Pracownicy mają prawo do wcześniejszej emerytury, jeśli ich staż pracy w szkodliwych warunkach wynosi co najmniej 15 lat. Należy w tym celu złożyć odpowiedni wniosek do ZUSu.
Praca w warunkach szkodliwych do 1998 roku/ po 2008 roku a emerytura pomostowa
Po zmianach w prawie w 2008 roku, osoby, które do końca 1998 roku i od 2009 roku przepracowały co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych (w tym szkodliwych) mogą ubiegać się o emeryturę pomostową. Otrzymają ją pracownicy, którzy spełniają łącznie wszystkie poniższe warunki:
- urodzili się po 1948 roku;
- osiągnęli wiek co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i co najmniej 60 lat w przypadku mężczyzn;
- wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat;
- wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku oraz po 31 grudnia 2008 roku;
- posiadają co najmniej 20-letni (dla kobiet) i 25-letni (dla mężczyzn) okres składkowy i nieskładkowy;
- nastąpiło z nimi rozwiązanie stosunku pracy.
Po wprowadzonych zmianach wiele osób utraciło możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę. W zamian, na podstawie 15-letniego stażu pracy, pracownik może wnioskować o dodatek za pracę w warunkach szkodliwych do emerytury. Taka rekompensata pieniężna wynosi od 100 do 400 zł.
Dowiedz się więcej:
Praca na wysokości – jak zdobyć uprawnienia do pracy na wysokości?
Urlop okolicznościowy ślub
Technik weterynarii a weterynarz – jak zostać weterynarzem?
Licencja pilota – jak zostać pilotem?
Bezrobocie – przyczyny, rodzaje i skutki bezrobocia
Umowa zlecenie a umowa o pracę – czym się różni umowa zlecenie od umowy o pracę?
Dlaczego nie mogę znaleźć pracy? Co robić, aby zwiększyć swoje szanse na zatrudnienie?
Urlop na żądanie – ile urlopu przysługuje? Poznaj podstawowe zasady
Prokurent – kim jest i jakie ma uprawnienia?
Wypowiedzenie umowy o pracę za porozumieniem stron
Okres ochronny przed emeryturą – ile lat przed emeryturą jest okres ochronny?
